آب تلخ... ماهیت اختلافات آبی اردن و اسرائیل

در حالی که با روی کار آمدن کابینه تماماً راستگرای نتانیاهو در سال 2022 روابط رژیم صهیونیستی و اردن به سردی گرایید، شروع جنگ در غزه مناسبات تل آویو- امان را به سمت تنش و بحران بیشتر سوق داده است.

پس از حملات لفظی چند ماه گذشته مقامات دو طرف علیه یکدیگر و فراخواندن سفرا، بحران دیپلماتیک اکنون تأثیرات ملموس‌تر خود را در حال نمایان کردن است. ارسال محموله‌های هوایی کمک‌های بشردوستانه به غزه توسط اردنی‌ها بی‌پاسخ نمانده و رسانه‌های صهیونیستی از شرط و شروط تحقیرآمیز تل‌آویو برای تمدید قرارداد فروش آب شیرین به امان خبر داده اند.

کانال تلویزیونی کان اسرائیل اخیراً اعلام کرد که اردن از طریق چندین کانال از جمله ایالات متحده و وزیر امور خارجه اسرائیل کاتز - که قبلا وزیر انرژی بود - برای تمدید قرارداد تامین آب برای یک سال دیگر اظهار تمایل کرده است اما تل‌آویو هنوز به این درخواست پاسخ نداده است.

این کانال گزارش داد که قرارداد فعلی که سه سال پیش در کابینه ائتلافی بنت - لاپید امضا شده بود در ماه مه آینده به پایان می رسد. بر اساس این توافق رژیم صهیونیستی متعهد شده بود که میزان آب سالانه صادراتی به اردن را از 50 میلیون متر مکعب مطابق با توافق صلح بین دو طرف به 100 میلیون متر مکعب یعنی دو برابر برساند.

گفتنی است بر اساس معاهده صلح 1994، اسرائیل متعهد است سالانه 35 میلیون متر مکعب آب به اردن، علاوه بر آنچه در دریاچه کینرت در زمستان ذخیره می شود، صادر کند، مقداری که سالانه بر اساس میزان بارندگی متفاوت است.

به گزارش خبرنگار عربی این شبکه، کابینه صهیونیستی اکنون در قبال تمدید این توافق درخواست‌های مداخله‌آمیزی همانند جلوگیری از اظهارات ضدصهیونیستی وزیران و نمایندگان اردنی و احیای کامل روابط دیپلماتیک بین دو طرف با بازگرداندن سفرا را مطرح کرده است.

اردن دومین کشور فقیر دنیا از نظر آبی

بر اساس شاخص‌های جهانی آب، اردن به عنوان دومین کشور فقیر جهان از حیث برخورداری از منابع آب شیرین طبقه بندی می شود و میانگین مصرف آب سالانه آن - بر اساس بودجه سال 2019 - تقریباً 108 میلیون متر مکعب است. مشکلی که در سال های اخیر به اوج خود رسیده است.

در حالی که یک شهروند آمریکایی به طور متوسط ​​روزانه بیش از 350 لیتر آب دریافت می‌کند، این رقم برای یک اردنی تنها 61 لیتر آب در روز است. کمبود آب در اردن در حال حاضر به نیم میلیارد متر مکعب در سال می رسد و عوامل متعددی از جمله اثرات جانبی تغییرات اقلیمی مانند کاهش بارندگی و افزایش دما باعث این وضعیت شده است.

این شاخص همچنین اردن را در زمره کشورهایی قرار می دهد که بیشترین تنش آبی را دارند، زیرا انتظار می رود این تنش به دلیل افزایش جمعیت و به تبع آن افزایش تقاضا برای آب به موازت کاهش منابع آبی موجود وضعیت تصاعدی داشته باشد.

ربع قرن "صلح سرد"

قراردادهای آبی همواره به تنش‌های سیاسی دو طرف راه یافته و به یک اهرم همیشگی رژیم صهیونیستی در تحت قشار قرار دادن امان تبدیل شده است.

زمانی که امان و تل آویو معاهده صلح را در سال 1994 امضا کردند، اردن دومین کشور عربی بود که پس از مصر در اواخر دهه 1970، حاضر به برقراری روابط رسمی با رژیم اشغالگر قدس می‌شد.

از همان ابتدای توافق موضوع آب یکی از موارد مهم مورد مذاکره بود که البته به نفع صهیونیست‌ها تمام شد زیرا به لطف امتیازاتی که در توافقنامه اسلو گنجانده شده است، اسرائیل اکثریت آب های زیرزمینی کوهستانی کرانه باختری را کنترل می‌کند.

در این دوران همکاری های اقتصادی و امنیتی بین دو طرف منجر به توافقاتی مهمی شده است، مانند قرارداد گاز طبیعی که بر اساس آن اردن گاز طبیعی استخراج شده از میدان تازه کشف شده لویاتان در سواحل فلسطین اشغالی را خریداری می‌کند.

اما در همان زمان، به دنبال بروز برخی اختلافات در موضوعات امنیتی همانند مانند سوء قصد صهیونیست‌ها علیه خالد مشعل در خاک اردن در سال 1997، و متعاقب آن واکنش شدید امان که قراردادهای اجاره زمین کشاورزان اسرائیلی را باطل کرد، ابرهای سیاه بر روابط دوجانبه سایه افکند . با این حال، اوج وخامت روابط در دوران حکومت دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور سابق آمریکا بازمی‌گردد که طی آن کاخ سفید با به رسمیت شناختن بیت المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل، کابینه صهیونیستی را در باطل کردن نقش تاریخی اردن به عنوان متولی اماکن مقدس در بیت المقدس تشویق کرد.

سپس اوج تنش‌ها در تابستان 2020 رخ داد، یعنی زمانی که رژیم صهیونیستی از قصد خود برای الحاق شهرک‌های غیرقانونی در کرانه باختری خبر داد، اقدامی که اردنی‌ها آن را حذف کامل چشم انداز صلح (سازش) در منطقه عنوان کردند. تنش‌ها به جایی رسید که در اوایل آوریل همان سال، کابینه صهیونیستی از دادن سه میلیون متر مکعب آب اضافی به اردن خودداری کرد.

توافق سال 2021: آب در مقابل برق

همکاری آبی اردن و رژیم صهیونیستی به مدت‌ها قبل از قرارداد 1994، به‌ویژه به سال 1921 باز می‌گردد. در این سال یک مهندس یهودی روسی‌تبار به نام پینهاس روتنبرگ موفق شد مقامات بریتانیایی و اعضای خاندان هاشمی را برای ساخت یک نیروگاه برق آبی در محل تلاقی شاخه یرموک با رود اردن متقاعد کند.

این توافق پس از تأسیس رژیم صهیونیستی در سال 1948 ادامه یافت. علاوه بر این، در اواسط دهه 1950، اسرائیل و اردن مذاکراتی در مورد همکاری آبی با وساطت آمریکا و سازمان ملل برگزار کردند که بعدها در توافقنامه صلح 1994 انعکاس یافت.

اما مذاکرات توافقنامه سال 2021 وقتی در دستورکار دو طرف قرار گرفت که پیش از آن در 22 آوریل 2021 و در جریان اجلاس مجازی تغییرات اقلیمی که به میزبانی ایالات متحده برگزار شد، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر وقت رژیم، از هدف‌گذاری بلندپروازانه برای تولید 30 درصد برق سرزمین‌های اشغالی از منابع تجدیدپذیر تا پایان سال 2030 و کاهش سطح انتشار کربن به صفر تا سال 2050 میلادی خبر داد.

در این زمینه، وزارت انرژی رژیم صهیونیستی مجموعه ای از برنامه ها را برای تحقق اهداف فوق الذکر پیشنهاد داد که بر اساس آن همکاری‌های انرژی با همسایگان بویژه اردن مورد تأکید قرار گرفت.

در واقع صهیونیست‌ها با موانعی جدی در راه دستیابی به جاه‌طلبی‌های خود در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر مواجه شدند از جمله کمبود فضای قابل استفاده برای مزارع خورشیدی، فناوری ذخیره‌سازی محدود و همچنین سایر موانع نظارتی.

لذا صهیونیست‌ها برای تهیه زمین کافی و رایگان برای نصب نیروگاه های خورشیدی در مقیاس بزرگ، به اردن چشم دوختند، زیرا اردن علاوه بر داشتن روابط رسمی با رژیم (چیزی که در مورد بقیه همسیگان به چشم نمی‌خورد) دارای مناطق بیابانی وسیع با تراکم جمعیت کم است که برای تولید انرژی خورشیدی ایده آل هستند. همچنین اردن در منطقه ای با بالاترین میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید در جهان واقع شده است و هزینه تولید انرژی تجدیدپذیر در اردن به دلیل ارزان تر بودن زمین و قیمت پایین نیروی کار به صرفه است.

این نیازمندی موجب شد تا در سال 2021، اردن و رژیم صهیونیستی طی یک توافق با وساطت و نقش‌آفرینی امارات، اعلامیه‌ای مبنی بر شروع مذاکرات در مورد امکان‌سنجی پروژه مشترک مبادله انرژی با آب» را امضا کردند.

هدف از این پروژه موسوم به پروژه شکوفایی، صادرات 600 مگاوات انرژی خورشیدی به اسرائیل در ازای 200 میلیون متر مکعب آب شیرین شده به اردن است.

توافقنامه تصریح می کند که امان، در ازای دریافت 200 میلیون متر مکعب آب شیرین، سالانه حدود 600 مگاوات برق تولید شده از انرژی خورشیدی را به اسرائیل صادر خواهد کرد. یکی از جزئیات مهم این قرارداد این است که ابوظبی از طریق مشارکت فنی شرکت «مصدر»، متخصص در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر و با پرداخت سالانه ۱۸۰ میلیون دلار از طرف تل آویو، تأسیسات جدید انرژی خورشیدی در اردن را تأمین مالی خواهد کرد.

اسرائیل مازاد لازم برای تامین آب مورد نیاز اردن را به لطف در اختیار داشتن پنج کارخانه بزرگ نمک‌زدایی به دست می‌آورد؛ علاوه بر نزدیک به 30 کارخانه کوچک، که بیش از 700 میلیون متر مکعب آب شیرین‌سازی شده تولید می‌کنند.

در این میان، مردم اردن از همان ابتدا با اعتراضات گسترده نارضایتی خود را از توافق جدید دولت با صهیونیست‌ها اعلام کردند زیرا همانطور که گفته شد در توافق سال 1994 نیز صهیونیست‌ها توانسته بودند منافع آبی بیشتری از اردن به دست آورند.

با این حال دولت اردن می‌کوشد تا افکار عمومی را نسبت به اجتناب‌ناپذیر بودن این معامله متقاعد کند، به‌ویژه که مسئله آب برای پادشاهی در حال تبدیل شدن به یک ضرورت استراتژیک است.

دولت معتقد است واردات آب از اسرائیل کارآمدتر از توسعه زیرساخت‌های نمک‌زدایی و کارخانه‌های آب‌شیرین‌کن است، زیرا سواحل کوچک اردن در دریای سرخ در عقبه (جنوب این کشور) از مراکز جمعیتی اردن دور است، در حالی که سواحل اسرائیل در دریای مدیترانه به غرب اردن نزدیک‌تر است و بنابراین قیمت تمام شده ارزان تر می‌باشد. اما مسئله ای که اکنون دولتمردان اردنی باید به آن بیاندیشند قرار گرفتن دست این کشور زیر ساتور صهیونیست‌هایی است که نشان داده در استفاده کردن از نیازمندی‌های آبی اردن به عنوان اهرم فشار در پرونده‌های اختلافی هیچ ابایی به خود راه نمی‌دهد.